Dönem hakkında
[değiştir]Adını taşın yanısıra
bakır kullanımından da alan Kalkolitik Çağ, kültür tarihinde ilk ön kent kültürlerinin başladığı dönem olarak bilinir. Yeni veriler, madenin ilk işlenmesinin
Neolitik Çağ'ın Çanak Çömleksiz evresinde başladığını ortaya koymuşsa da, kullanımının çeşitlenmesi ve yaygınlaşması bu dönemde gerçekleşmiştir. MÖ yaklaşık 5.000-3.000 yılları arasına tarihlenen Kalkolitik Çağ, İlk, Orta ve Son olmak üzere üç aşamada incelenir.
Gelişkin tarım ve hayvancılık, insanın sosyal yapısındaki değişimleri giderek çabuklaştırmıştır. Yöneticiler, din adamları, çeşitli zanaatçılar gibi farklı grupların yanısıra anıtsal mimari, savunma ve sulama sistemleri, uzak mesafe ticareti ile lüks/prestij maddelerinin ticareti gelişmiştir. Bu gelişim sonucu, Anadolu'da, söz konusu çağ yerleşme yerlerinin sayısının 852'ye ulaştığı görülür. Önemli merkezler arasında, batıdan doğuya,
Bakla Tepe (İzmir),
Liman Tepe (İzmir),
Hacılar (Burdur),
Beycesultan (Denizli),
İkiztepe (Samsun),
Alişar (Yozgat),
Domuztepe (Adana),
Yumuktepe Tarsus, Mersin,
Arslantepe (Malatya),
Değirmentepe (Malatya),
Girikihaciyan (Diyarbakır) sayılabilir.
Erken Kalkolitik [değiştir]Geç Neolitik dönemde yaşanan yangınlardan sonra ileri üretici dönem denen Kalkolitik dönem başlamıştır. Bu dönemin en önemli özelliği taş aletlerin yanısıra bakırın da kullanılmaya başlamasıdır. İkinci belirgin özellik ise özgün bezemeli kaplardır. Kalkolitik Çağın ilk evresi olan Erken Kalkolitik’te nüfus artışıyla birlikte yerleşim yerlerinde de bir artış görülmektedir. Önemli yerleşim yerleri arasında Hacılar, Kuruçay,
Can Hasan,
Köşkhöyük,
Yümüktepe,
Tülintepe, Norşuntepe, Korucutepe,Kurban Höyük, Samsat ve Tilkitepe sayılabilir. tüm bu yerleşimlerin yanısıra Doğu Anadolu'da, günümüz Malatya şehrinin sınırları içersinde yer alan Aslantepe (Eski Malatya)yerel kalkolitik kültürlerin anlaşılması ve doğru algılanması için oldukça büyük bir önem taşımaktadır. Mezopotamyanın etkisi ile bölgede bir kentleşme sürecinin başladığı fikiri Aslantepe ve Hacınebi (Şanlıurfa)gibi kazılardan elde edilen buluntularla değişmiş. Anadolu yerli insanının da kendi içersinde bir şehirleşme sürecine girmiş olduğu anlaşılmıştır.
Geç Kalkolitik [değiştir]İkinci evreyi oluşturan geç kalkolitik dönem kabaca M.Ö.4. bine tarihlenir.
Anadolu bu dönemde büyük olasılıkla Boğazlar üzerinden gelen göçlere sahne olmuştur. Buna bağlı olarak nüfus artmış ve yeni yerleşim yerleri ortaya çıkmıştır. Artık Anadolunun bütününde homojen bir kültürden söz etmek söz konusu değildir. Göçlerle gelen etkiler sonucu eski ince kap formlarının yanında onlardan tümüyle farklı, siyah zemin üzerine beyaz boya ile yapılmış çizgilerle bezenmiş yeni kap çeşitleri ortaya çıkmıştır. Daha önceki gerçekçi
Anatanrıça figürinlerinin aksine son derece soyut, fakat yine Anatanrıçayı ifade eden, mermerden yapılma
idoller yaygınlaşmıştır. Küçük kutsal alanlardan başka ortak
tapınaklar bulunmamaktadır. Genel olarak sadece bebekler ev içlerine gömülmüştür. Yetişkinler ise yerleşim dışına gömülmektedir. Halk
tarım ve
hayvancılıkla yaşamını sürdürmekte, zaman zaman
avcılık ve balıkçılıkta yapmaktadır.
Maden kullanımıyla ilgili olarak ticaret oldukça yaygınlaşmıştır.
İlk tekerlek kullanımı bu dönemde olmuştur. Yazının bulunması da bu döneme aittir. (Sümerler tarafından)